Nowsze chorwacko-polskie związki literackie i kulturalne. Drugi okres. Folkloryzacja chorwackiej kultury

Związki kulturalne i literackie w XIX wieku wkraczają w nową erę. Nowe ich rozumienie i potrzeba tłumaczenia literatur słowiańskich wykształca się w okresie romantyzmu, w którym przekład staje się ważnym elementem wzbogacania własnej kultury. W różnych kulturach jednocześnie może pełnić odmienne funkcje: z jednej strony kolonizacyjne i ekspansyjne, z drugiej strony obronne i subwersywne. Prawdopodobnie pierwsze tłumaczenie to fragmenty Miłej gawędy narodu słowiańskiego autorstwa franciszkanina Andriji Kačicia Miošicia, najważniejszego twórcy oświeceniowego, wydane w 1808 roku (szczegółowa bibliografia przekładów znajduje się na stronie internetowej http://www.croatica.us.edu.pl). Pierwsza publikacja w formie książki ukazała się zaś dopiero w 1861 roku w Poznaniu pt. Pieśni ilirskie (zawierała między innymi utwory Ivana Kukuljevicia-Sakčinskiego, Antuna Mihanovicia, Stanka Vraza, Janka Draškovicia). W pierwszej połowie XIX wieku Karol Brzozowski przetłumaczył Osmana Ivana Gundulicia. Miał go przeczytać i zaaprobować Adam Mickiewicz, niestety rękopis spłonął w jego mieszkaniu w Dreźnie w 1849 r. Przełożono jeszcze za pośrednictwem języka czeskiego i dwukrotnie wydano Śmierć Smail-agi Čengicia Ivana Mažuranicia. Ponadto ukazały się dwie powieści Augusta Šenoi: Córka złotnika i Bunt chłopów (pod tytułem Rokosz włościański. Kroacka powieść historyczna z XVI wieku) oraz Trylogia dubrownicka Iva Vojnovicia. Polska pod zaborami wchodzi w skład trzech różnych państw. Bunt chłopów ukazuje się po polsku w Wiedniu. Do 1914 roku przekłady w formie książek ukazały się jeszcze we Lwowie i Krakowie, w Wilnie i Warszawie, oraz dwie w Poznaniu (dwa wybory, oprócz wierszy okresu iliryzmu, wybór poezji ludowej zatytułowany Pieśni kroackie, co odbiegało od dominującej ówcześnie tendencji przypisywania pieśni ludowych wyłącznie tradycji serbskiej). A więc w zupełnie odmiennych środowiskach i instytucjach literackich. Najważniejszą jednak cechą całego drugiego okresu w dziejach związków kulturalnych i zarazem pierwszego w dziejach przekładów jest dominacja tłumaczeń literatury ludowej, które usunęły w cień wysoką tradycję. Wykształcił się w ten sposób stereotyp literatur i kultur południowosłowiańskich, które zaczęto kojarzyć przede wszystkim ze znakomitym i nigdzie w Europie niezachowanym w tak świetnej postaci folklorem. Marginalizacja kultury wysokiej uderzyła przede wszystkim w literaturę chorwacką, mogącą jako jedyna literatura południowosłowiańska poszczycić się znakomitym okresem renesansu i baroku, a przede wszystkim zachowaną ciągłością procesu historycznoliterackiego. W dużym stopniu do rzeczonej folkloryzacji przyczynił się Adam Mickiewicz w swoich Paryskich wykładach, w których wiele uwagi poświęcił literaturze ludowej, pomijając wysokoartystyczną chorwacką literaturę pisaną i kulturę.