Piąty okres. Czas transformacji

Przełom lat 80 i 90-tych to upadek komunizmu w Europie i koniec podziału świata na dwa bloki polityczne. Narody Jugosławii wybrały najgorszą z możliwych dróg transformacji ustrojowej, politycznej i gospodarczej. Pomimo znakomitej pozycji wyjściowej, obietnic składanych przez przywódców europejskich szybkiego przyjęcia do wspólnoty europejskiej, pomocy finansowej – które mogłyby sprawić, że Jugosławia, najbardziej obyta w zachodnim świecie, po erze komunizmu, w nowym świecie stanie się najbogatszym i najszybciej rozwijającym się krajem spośród wszystkich krajów komunistycznych – zabrakło ludzi, którzy byliby w stanie zatrzymać nakręconą machinę wojenną. Chorwacja, w końcu niepodległa, choć o tę niepodległość walczyła kilka lat i zapłaciła za nią ogromną cenę, może sama decydować o swoim losie, zupełnie samodzielnie kształtować kontakty kulturalne z zagranicą. Znika państwo jako ich główny i jedyny patron.

Tymczasem dawną Jugosławię rozdziera krwawa wojna, która jest prawdziwym szokiem dla Europy, zupełnie nieprzygotowanej na możliwość pojawienia się pod koniec XX wieku aktów ludobójstwa, których świadkami po raz ostatni była w trakcie II wojny światowej. W tej sytuacji najpopularniejszymi autorami stali się w Polsce twórcy krytycznie ustosunkowani do nowej rzeczywistości. Najpierw Dubravka Ugrešić w latach 90-tych i na początku lat 2000-tych, a następnie Miljenko Jergović. Wśród pisarzy, którzy nie zajmują kontestującej pozycji wobec nowej rzeczywistości społeczno-politycznej w Chorwacji, a popularnych w Polsce, przede wszystkim w kręgach teatralnych, należy wymienić Mira Gavrana, który w jakimś sensie zastąpił Ivo Brešana, zyskując bardzo dużą popularność zwłaszcza na deskach krakowskiego Teatru Ludowego, na Scenie pod Ratuszem, na której swoje spektakle, w tym utwory autora Szatana na Wydziale Filozoficznym, do 1996 roku wystawiał Teatr Satyry Maszkaron.

Te 30 lat niepodległej Chorwacji – rekordowe pod względem wydanych tłumaczeń (a Chorwacja spośród wszystkich krajów byłej Jugosławii notuje ich największą liczbę i jest najbardziej popularna), pomimo wojny, która wywróciła całą rzeczywistość do góry nogami – trudno jednoznacznie ocenić. Brak ludzi i instytucji, które zajmowałaby się programowaniem i realizacją współpracy kulturalnej widać gołym okiem. Nie ma żadnej strategii przedstawiania polskiemu odbiorcy kultury i literatury chorwackiej. Są pojedyncze, indywidualne i nieskoordynowane inicjatywy przekładowe. Nie ma już jedynego i słusznego patrona, jest za to niewidzialna ręka rynku i społeczeństwo na dorobku. Jedynym środowiskiem, które próbuje w systematyczny sposób popularyzować literaturę i kulturę chorwacką są środowiska akademickie. Analogiczną sytuację widać w poprzednim okresie. Jednak ówczesny głos osób zajmujących się slawistyką i piszących o tłumaczeniach, Włodzimierza Kota, Jana Wierzbickiego, Juliana Kornhausera, Joanny Rapackiej czy pozostającego w cieniu, ale odgrywającego ogromnie ważną rolę Aliji Dukanovicia, były znacznie ważniejsze aniżeli głos obecnych slawistów, których rola i znaczenie systematycznie ulega pogorszeniu. Na globalnym rynku literatury, kultury i nauki, wszystkie kraje słowiańskie znalazły się na niszowej pozycji.

Skoro świat, w którym żyjemy, podporządkowany jest regułom rynkowym i zasadom konsumpcji, nie pozostaje nic innego jak wierzyć, że każda bessa kiedyś się skończy. Nie można też wykluczyć, że kraje słowiańskie dojdą do wniosku, że powinny bardziej ze sobą współpracować i że wspólnota krajów słowiańskich nie jest już tylko zdezaktualizowanym konstruktem i jednym z epizodów w dziejach świata. Być może znajdzie się też jakiś nowy Herder, który o tej wspólnocie za jakiś czas przypomni.

1. Małczak Leszek: O poljskim prijevodima hrvatske književnosti u razdoblju od 1990. do 2006. U: Komparativna povijest hrvatske književnosti. Zbornik radova IX. Hrvatska književnost XX. stoljeća u prijevodima: emisija i recepcija. Ur. C. Pavlović i V. Glunčić-Bužanić. Split–Zagreb, Književni krug, Odsjek za komparativnu književnost Filozofskoga fakulteta Sveučilišta u Zagrebu, 2007, s. 75–98. CZYTAJ / POBIERZ
2. Małczak Leszek: Bibliografia przekładów literatury chorwackiej w Polsce w latach 1990–2006. „Przekłady Literatur Słowiańskich”. T. 1. Cz. 3. Bibliografia przekładów literatur słowiańskich (1990–2006). Red. B. Tokarz Katowice, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2011, s. 147–203. CZYTAJ / POBIERZ
3. Majdzik Katarzyna: Bibliografia przekładów literatury chorwackiej w Polsce w latach 2007–2012. „Przekłady Literatur Słowiańskich”. T. 4. Cz. 2. Bibliografia przekładów literatur słowiańskich (2007–2012). Red. B. Tokarz. Katowice, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2014, s. 49–91.  [opracowanie razem z T. Łosiem] CZYTAJ / POBIERZ
4. Majdzik Katarzyna: Bibliografia przekładów literatury chorwackiej w Polsce w 2013 roku. „Przekłady Literatur Słowiańskich”. T. 5. Cz. 2. Bibliografia przekładów literatur słowiańskich (2013). Red. B. Tokarz. Katowice, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2014, s. 41–42.  CZYTAJ / POBIERZ
5. Majdzik Katarzyna: Literatura chorwacka i jej polscy ambasadorzy. Uwagi do bibliografii przekładów literatury chorwackiej w Polsce w latach 2007–2013. „Przekłady Literatur Słowiańskich”. T. 5. Cz. 2: Bibliografia przekładów literatur słowiańskich (2013). Red. B. Tokarz. Katowice, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2014, s. 43–60. CZYTAJ / POBIERZ
6. Gverić Katana Petra: Hrvatska književnost u poljskim kazalištima poslije 1989. godine. „Književna smotra“ 2015, br. 178 (4), s. 71–81.
7. Majdzik Katarzyna: Bibliografia przekładów literatury chorwackiej w Polsce w 2014 roku. „Przekłady Literatur Słowiańskich”. T. 6. Cz. 2. Bibliografia przekładów literatur słowiańskich (2014). Red. B. Tokarz. Katowice, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2015, s. 39–43. CZYTAJ / POBIERZ